پوریای ولی
به نام خدا
ابتدا باید یادآور شوم که در مقطعی از تاریخ دو پهلوان و عارف زندگی می کردند که در برخی از منابع تاریخی این دو نفر را به اشتباه یک نفر ذکر کرده اند.
1-پهلوان پوریایی ولی یا خواجه پری یار
2-پهلوان محمود خوارزمی قتالی که مزارش در خوارزم است.
طبق منابع موثق، پهلوان محمود قتالی فرزند پهلوان پوریای ولی بوده و با عنوان محمود قتالی بن پوریای ولی از وی نام برده شده متاسفانه در برخی از منابع متاخر کلمه«ابن» که به معنی«فرزند» است، حذف شده و منابع معاصر نیز هر دو شخصیت را یکی فرض نموده و پهلوان محمود قتالی را مشهور به پوریای ولی ذکر کرده اند.
این اشتباه در دایره المعارف بزرگ اسلامی هم تکرار شده است.
اما باید توجه داشت که پهلوان محمود قتالی هر چند که عارف و پهلوان نامداری بوده و آثاری هم از خود به یادگار گذاشته، ولی هرگز در شهرت و نام آوری به پای پدرش پهلوان پوریای ولی نمی رسید.
در مورد اینکه پهلوان پوریای ولی در خوی زندگی کرده و در همین شهر و در گورستان مشهور به« پیرولی » دفن شده است به 2 سند مهم تاریخی اشاره می کنم:
1-در یک طومار قدیمی که در عهد صفویه و حدود 400 سال قبل بر روی پوست آهو نوشته شده، صراحتا آمده است که پهلوان پوریای ولی از شهرستان خوی بود. متن کامل و تصویر این طومار در کتاب « ورزش باستانی ایران» نوشته دکتر پرویز ور جاوند آمده است.
2-در کتاب «مرآت الشرق» (که اخیرا از سوی کتابخانه آیت الله مرعشی منتشر شده و شامل شرح حال ??? تن از دانشمندان شیعه در قرن های 13و14 هجری قمری می باشد) زندگینامه پهلوان پوریای ولی و وجود مزارش در گورستان «پیرولی» خوی ذکر شده د شده است.
در این کتاب به سنگ قبر پوریای ولی هم اشاره شده و عین سنگ نوشته، قید شده است . در این سنگ قبر اسامی 7 تن از اجداد پوریای ولی ذکر شده بود. که بر اساس آن نام پدر پوریای ولی، محمود بود و پسر وی نیز محمود نام داشته است. البته این رسم در بین مردم خوی و منطقه وجود داشته و هنوز هم ادامه دارد که افرادی برای زنده نگه داشتن نام پدرشان فرزند خود را به نام پدرشان نام گذاری می کنند.
بر اساس آن سنگ فبر پوریای ولی سال ??? هجری قمری دار فانی را وداع گفته است.
3- سند دیگر در این مورد داستانی است که در مورد پوریای ولی در بین مردم خوی از گذشته های دور در باره قبر پوریای ولی سینه به سینه نقل شده است و ما نمی توانیم از داستان های که مردم بصورت سینه به سینه نقل می کنند.، به سادگی بگذریم. همچنان که قبل از اینکه تحقیقات مورخین در مورد مزارشمس تبریزی منتشر شود مردم خوی با نقل داستانها به مزار شمس در خوی اشاره می کردند.
به هر حال این داستان که در کتابهای تاریخی هم نقل شده، علت اسطوره شدن پوریای ولی را نشان می دهد. این داستان در بین مردم خوی چنین معروف است که:
جوانی از فقرای شهر خوی که از نعمت پدر محروم بود. عاشق دختر حاکم این شهر می شود. او که تنها فرزند مادرش بود، از شدت عشق بیمار و بستری می گردد. مداواهای پزشکان در علاج بیمار کارگر نمی افتد چرا که بیماری عشق درمان جسمی ندارد.
بالاخره پسر زبان می گشاید واز عشقش به دختر حاکم می گوید. مادر و نزدیکانش وی را نکوهش می کنند. اما پسر بر عشق خویش پافشاری می کند و مادر به ناچار به خواستگاری دختر حاکم می رود. خبر به گوش دختر حاکم می رسد و وی ازدواج خود با آن پسر یتیم را مشروط به پیروزی وی بر پهلوان نامدار خوی،پوریای ولی می کند. از آنجا که عشق منطق دیگری دارد. پسر جوان با وجود اینکه می داند، توان غلبه بر پوریای ولی را ندارد، برای مبارزه و کشتی گرفتن اعلام آمادگی می کند. تاریخ مبارزه روز جمعه تعیین می شود.
در شب پنج شنبه در یکی از مساجد شهر، مادر آن جوان حلوای نذری پخش می کند که از قضا پوریای ولی هم آنجا حضور داشت. پهلوان از مادر می پرسد: سبب نذرت چیست؟ و او جواب می دهد: پسرم برای ازدواج با دختر حاکم باید با پوریای ولی کشتی بگیرد و من این حلوا نذر کرده ام تا پسرم پیروز گردد.
پوریا دچار تردید می شود. تردید در مورد حفظ موقعیت خود به عنوان پهلوان شهر یا اجابت نذر یک مادر و حرکت در جهت رساندن یک جوان به آرزوی خود. او در این تردید تصمیمی شجاعانه می گیرد که باعث اسطوره شدن پوریای ولی می گردد. روز موعود فرا می رسد. پوریا و جوان عاشق در میدان کشتی حاضر می شوند. جمعیت انبوهی به تماشا ایستاده اند. همه انتظار دارند. در چشم به هم زدنی ، پهلوان نامدار شهرشان پیروز گردد. اما نتیجه چیز دیگری است. پهلوان خود را مغلوب جوان عاشق می کند.
خود پهلوان پوریای ولی در این مورد می گوید: وقتی پشتم به خاک رسید و آن جوان بر سینه ام نشست. ناگهان حجاب از دیدگانم به کنار رفت و آن معرفتی را که سالها در جستجویش بودم، در مقابل دیدگانم یافتم.
مردم، جوان پیروز را بر دوش خود گرفتند و به سمت خانه حاکم حرکت کردند. پهلوان شهر مغلوب شد و در زیر دست و پای مردم نظاره گر شادی آن جوان و گریه های شوق مادرش بود. دیگر هیچکس پوریا را به چشم پهلوان نمی نگریست.
سالها بدین منوال سپری شد و مردم زمانی متوجه قضیه شدند که پهلوان پوریا نقاب خاک بر سر کشیده یود. از آن زمان پوریا به پهلوان افسانه ای و اسطوره ای تبدیل شد.
ده فرمان مشهور جوانمردی که از پوریا به یادگار مانده، جزو اصول ورزش باستانی کشور است و این ده فرمان سالها سرلوحه پهلوانان خوی بوده و هنوز هم سینه به سینه نقل می گردد.
تصویر مزار پوریای ولی در خوی