مصدق
== آغاز زندگی وجوانی ==
"""محمد مصدق""" در سال ???? هجری شمسی در تهران (به روایتی مصدق در روستای [[روستای آهو |آهو]] از توابع [[آشتیان]] به دنیا آمده است) بدنیا آمد. پدرش میرزا هدایت‌الله آشتیانی معروف به «وزیر دفتر» از بزرگمردان [[دوره ناصری]] و مادرش ملک تاج خانم (نجم السلطنه) فرزند [[عبدالمجید میرزا فرمانفرما]] و نوه [[عباس میرزا]] ولیعهد [[قاجار]] و نایب‌السلطنه ایران بود.
در سال ???? دائی مصدق ([[عبدالحسین میرزا فرمانفرما]]) در حالیکه محمد مصدق ?? سال بیشتر نداشت با بقیه افراد فامیل مادری بر علیه اتابک توطئه کردند و با دسیسه اتابک را کنار زدند و مصدق مستوفی خراسان شد. از این هنگام مصدق علاوه بر تمام آن مستمری‌های قبلی به دریافت پول هائی عادت کرد که در شرح وظائف مستوفی در بالا به آن اشاره شد.
هنگام مرگ میرزا هدایت‌الله در سال ???? شمسی محمد ده ساله بود، و [[ناصرالدین شاه]] علاوه بر اعطای شغل و لقب میرزا هدایت‌الله به پسر ارشد او میرزا حسین خان، محمد را «مصدق‌السلطنه» نامید.
محمد خان مصدق‌السلطنه پس از تحصیلات مقدماتی در [[تبریز]] به تهران آمد، به [[مستوفی‌گری]] خراسان گمارده شد و با وجود سن کم در کار خود مسلط شد و توجه و علاقه عموم را جلب نمود.
مصدق‌السلطنه در اولین انتخابات دوره مجلس [[مشروطیت]] به نمایندگی از طبقه اعیان و اشراف [[اصفهان]] انتخاب شد ولی [[اعتبارنامه]] او به‌دلیل سن او که به سی سال تمام نرسیده بود رد شد.
مصدق‌السلطنه در سال [[????]] خورشیدی برای ادامه تحصیلات خود به [[فرانسه]] رفت و پس از خاتمه تحصیل در مدرسه علوم سیاسی پاریس به [[سویس]] رفت و به اخذ درجه دکترای حقوق در [[دانشگاه نوشاتل]] نائل آمد.
== والیگری و وزارت ==
{{نهضت ملی‌شدن نفت}}
مراجعت مصدق به ایران با آغاز [[جنگ جهانی اول]] مصادف بود. مصدق‌السلطنه با سوابقی که در امور مالیه و مستوفی‌گری خراسان داشت به خدمت در [[وزارت مالیه]] دعوت شد. قریب چهارده ماه در کابینه‌های مختلف این سمت را حفظ کرد. در حکومت [[صمصام السلطنه]] به علت اختلاف با وزیر وقت مالیه (مشار الملک) از معاونت وزارت مالیه استعفا داد و هنگام تشکیل کابینه دوم [[وثوق الدوله]] عازم اروپا شد. در این دوران [[قرارداد ????]] به امضای وثوق‌الدوله رسید و مخالفت گسترده آزادی‌خواهان ایرانی با آن شروع شد. دکتر مصدق نیز در اروپا به انتشار نامه‌هاو مقاله‌هائی در مخالفت با این قرارداد اقدام کرد.
اندکی بعد [[میرزا حسن‌خان مشیرالدوله|مشیرالدوله]] که به جای وثوق الدوله به نخست‌وزیری انتخاب شد، او را برای تصدی وزارت عدلیه به ایران دعوت کرد.
در مراجعت به ایران از طریق بندر [[بوشهر]]، پس از ورود به [[شیراز]] بر حسب تقاضای محترمین فارس به والیگری (استانداری) فارس منصوب شد و تا [[کودتای سوم اسفند ????]] در این مقام ماند.
پس از کودتای [[سید ضیاء]] و [[رضاخان]]، دکتر مصدق دولت کودتا را به رسمیت نشناخت و از مقام خود مستعفی گشت. پس از استعفا از فارس عازم تهران شد ولی به دعوت سران [[بختیاری]] به آن دیار رفت.
با سقوط کابینه سید ضیاء، [[قوام السلطنه]] به نخست وزیری رسید و دکتر مصدق را به وزارت مالیه (دارائی) انتخاب کرد.
با سقوط دولت قوام السلطنه و روی کار آمدن مجدد مشیرالدوله از مصدق خواسته شد که والی [[آذربایجان]] شود. بخاطر سرپیچی فرمانده قشون آذربایجان از اوامرش بدستور رضاخان سردار سپه، وزیر جنگ وقت، از این سمت مستعفی گشت و به تهران مراجعت کرد.
در خرداد ماه ???? دکتر مصدق در کابینه مشیرالدوله به سمت وزیر خارجه انتخاب شد و با خواسته انگلیسیها برای دو ملیون لیره که مدعی بودند برای ایجاد [[پلیس جنوب]] خرج کرده‌اند بشدت مخالفت نمود.
پس از استعفای مشیرالدوله، [[سردار سپه]] به نخست وزیری رسید و دکتر مصدق از همکاری با او خودداری کرد.
== دوره رضاشاه ==
دکتر مصدق در دوره پنجم و ششم [[مجلس شورای ملی]] به وکالت مردم تهران انتخاب شد. در همین زمان که با صحنه سازی سلطنت خاندان [[قاجار]] منقرض شد و رضا خان سردار سپه نخست وزیر وقت به شاهی رسید، او با این انتخاب به مخالفت برخاست.
با پایان مجلس ششم و آغاز دیکتاتوری رضاشاه دکتر مصدق خانه نشین شد و در اواخر سلطنت رضاشاه پهلوی به زندان افتاد ولی پس از چند ماه آزاد شد و تحت نظر در ملک خود در [[احمد آباد]] مجبور به سکوت شد. در سال ???? پس از اشغال ایران به‌وسیله نیروهای [[شوروی]] و [[بریتانیا]]، رضا شاه از سلطنت برکنار و به [[آفریقای جنوبی]] تبعید شد و دکتر مصدق به تهران برگشت.
== نهضت ملی‌شدن صنعت نفت ایران ==
دکتر مصدق پس از [[شهریور ??]] و سقوط رضاشاه در انتخابات دوره ?? مجلس بار دیگر در مقام وکیل اول تهران به نمایندگی مجلس انتخاب شد. در این مجلس برای مقابله با فشار شوروی برای گرفتن امتیاز نفت شمال ایران، او طرحی قانونی را به تصویب رساند که دولت از مذاکره در مورد امتیاز نفت تا زمانی که نیروهای خارجی در ایران هستند منع می‌شد.
در انتخابات دوره ?? مجلس با مداخلات قوام‌السلطنه (نخست وزیر) و شاه و ارتش، دکتر مصدق نتوانست قدم بمجلس بگذارد. در این دوره هدف عوامل وابسته به بریتانیا این بود که [[قرارداد سال ????]] دوره رضاشاه را به دست دولت [[ساعد مراغه‌ای]] و با تصویب مجلس تنفیذ کنند. بر اثر فشار افکار عمومی مقصود انگلیسیها تأمین نشد و عمر مجلس پانزدهم به‌سر رسید. در ???? دکتر مصدق و همراهان وی همچون [[احمدملکی]]،[[حسین فاطمی]] ،دکتر [[کریم سنجابی]] ،مهندس [[احمد زیرک‌زاده]] و دکتر سید [[علی شایگان]] اقدام به پایه گذاری [[جبهه ملی ایران]] کردند. گسترش فعالیت‌های سیاسی پس از شهریور ???? سبب گسترش مبارزات مردم و به ویژه توجه آنان به وضع قرارداد نفت شده بود. دکتر مصدق در مجلس و بیرون از آن این جنبش را که به «[[نهضت ملی شدن نفت]]» معروف شد، هدایت می‌کرد.
== ملی شدن نفت و نخست وزیری ==
[[تصویر:مصدق دادگاه لاهه.محمد مصدق، در حال سخنرانی در دادگاه بین المللی لاهه]]
در انتخابات مجلس شانزدهم با همه تقلبات و مداخلات شاه و دربار، صندوقهای ساختگی آراء تهران باطل شد. [[عبدالحسین هژیر]] وزیر دربار توسط [[جمعیت فداییان اسلام]] ترور شد و در نوبت دوم انتخابات، دکتر مصدق به مجلس راه یافت. پس از ترور نخست‌وزیر وقت [[سپهبد حاجیعلی رزم‌آرا]]، طرح ملی شدن صنایع نفت به رهبری دکتر مصدق در مجلس تصویب شد. پس از استعفای [[حسین علاء]] که بعد از [[رزم‌آرا]] نخست وزیر شده بود، در شور و اشتیاق عمومی دکتر مصدق به نخست وزیری رسید و برنامه خود را اصلاح قانون انتخابات و اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت اعلام کرد.
پس از شکایت دولت انگلیس از دولت ایران و طرح این شکایت در [[شورای امنیت]] سازمان ملل، دکتر مصدق عازم [[نیویورک]] شد و به دفاع از حقوق ایران پرداخت. سپس به [[دادگاه لاهه]] رفت و با توضیحاتی که در مورد قرارداد نفت و شیوه انعقاد و تمدید آن داد، دادگاه بین‌المللی خود را صالح به رسیدگی به شکایت بریتانیا ندانست و مصدق در احقاق حق ملت ایران به پیروزی دست یافت. در راه بازگشت به ایران به [[مصر]] رفت و مورد استقبال پر شکوه ملت مصر قرار گرفت.
== کشمکش با دربار و مخالفان ==
انتخابات دوره هفدهم مجلس بخاطر دخالتهای ارتشیان و دربار به تشنج کشید و کار بجایی رسید که پس از انتخاب ?? نماینده، دکتر مصدق دستور توقف انتخابات حوزه‌های باقی مانده را صادر کرد.
دکتر مصدق برا ی جلوگیری از کارشکنیهای ارتش و دربار درخواست انتقال وزارت جنگ به دولت را از شاه نمود. این درخواست از طرف شاه رد شد. به همین دلیل دکتر مصدق در ?? تیرماه ???? از مقام نخست‌وزیری استعفا کرد. مجلس قوام السلطنه را به نخست‌وزیری انتخاب کرد و او با صدور بیانیه شدید الحنی نخست وزیری خود را اعلام نمود.
مردم ایران که از برکناری دکتر مصدق خشمگین بودند، در پی چهار روز تظاهرات در حمایت از دکتر مصدق، که به کشته شدن چندین نفر انجامید، موفق به ساقط کردن دولت قوام گردیدند. در ?? تیر ???? دکتر مصدق بار دیگر به نخست‌وزیری ایران رسید.
[[آیت‌الله کاشانی]] پس از [[?? تیر]] ???? به‌تدریج با بقائی، مکی و... متحد شد و به جبهه کودتاچیان پیوست. در [[رویداد ? اسفند]] مشخصا روحانیونی مانند [[آیت‌الله کاشانی|کاشانی]] و [[سیدمحمد بهبهانی|بهبهانی]] در توطئه کشتن مصدق شرکت داشتند که با هوشیاری مصدق به هدف خود نرسیدند.
در ? اسفند ماه ???? دربار با کمک عده‌ای از روحانیون، افسران اخراجی و اراذل و اوباش توطئه‌ای علیه مصدق کردند تا او را از بین ببرند. نقشه این بود که شاه در آن روز به عنوان سفر به اروپا از پایتخت خارج شود و اعلام دارد که این خواسته دکتر مصدق است. مصدق از نقشه اطلاع یافت و توانست جان بدر برد و توطئه شکست خورد.
چند روز بعد عمال دربار و چند تن از افسران اخراجی [[سرتیپ افشارطوس]] رئیس شهربانی دکتر مصدق را ربودند و پس از شکنجه کشتند.
بدنبال استعفای بسیاری از نمایندگان طرفدار مصدق، دولت اقدام به همه‌پرسی (رفراندم) در کشور کرد تا مردم به انحلال یا عدم انحلال مجلس رای دهند. در این همه‌پرسی (که به خاطر هم‌زمان نبودن رای‌گیری در تهران و شهرستان‌ها و جدا بودن صندوقهای مخالفان و موافقان مورد انتقاد بسیاری قرار گرفت) در حدود دو میلیون ایرانی به انحلال مجلس رای دادند و مجلس در روز ?? مرداد ???? منحل شد.
== درگیری با آیت الله کاشانی ==
[[تصویر:مصدق بیرون مجلس .دکتر محمد مصدق در بیرون ساختمان مجلس]]
کاشانی از جمله کسانی بود که در پی حمایت مردمی از محمد مصدق به صف حامیان او پیوست. حضور او در مناقشه ?? تیر که سرانجام منجر به پیروزی جبهه ملی و صنعت ملی شدن نفت و رسیدن دوباره مصدق به نخست وزیری شد، اوج همکاری روحانیون با دولت مردمی محمد مصدق بود. اما این حمایت‌ها دیری نپایید. تبلیغ شدید علیه وجهه مذهبی مصدق، ترس از رواج فعالیت‌های [[حزب توده]] و هراس نابودی دودمان تنها حاکم شیعی جهان، روحانیون را از دولت محمد مصدق دور کرد. اختلاف‌ها با چند انتصاب دولت مصدق که مورد انتقاد مذهبی‌ها بود، بالا گرفت و سرانجام منتهی به انحلال مجلس هفدهم به وسیله رفراندوم عمومی شد که کاشانی را به سمت مخالفت و دشمنی با دولت مردمی مصدق سوق داد. در ماه‌های آخر عمر دولت محمد مصدق، کاشانی گرچه سکوت کرده بود اما پیدا و پنهان و با حمایت از دسته جات مذهبی، اعلام مکرر در خطر بودن اسلام و تحریک به مقاومت گروه‌هایی که عقله مذهبی داشتند، آشکارا به تضعیف دولت محمد مصدق اهتمام ورزید. درنتیجه کودتاچیان که از این اختلاف بیش ترین استفاده را برده بودند، کار مردمی ترین دولت تاریخ معاصر ایران را یک سره ساختند. پس از موفقیت [[کودتای ?? مرداد]]، آیت الله کاشانی به شاهی که با کودتا علیه دولت قانونی کشور خود، به کشور و قدرت بازگشته بود تبریک گفت و او را از جمله کسانی می‌دانند که در نوشتن پیام تبریک مرجعیت زمان، بروجردی به شاه دخیل بود.
در یک اظهارنظر آشکار پس از کودتا نیز کاشانی گفت:
«مصدق شاه را مجبور کرد که ایران را ترک نماید اما شاه با عزت و محبوبیت چند روز بعد بازگشت. ملت شاه را دوست دارد و رژیم جمهوری مناسب ایران نیست»
==کودتا علیه دولت مصدق==
در روز ?? مرداد ???? طبق نقشه سازمانهای جاسوسی آمریکا و انگلیس برای براندازی دولت مصدق، شاه فرمان عزل دکتر مصدق را امضا کرد و رئیس گارد سلطنتی، [[سرهنگ نصیری]] را موظف نمود تا با محاصره خانه نخست وزیر فرمان را به وی ابلاغ کند. همچنین نیروهایی از گارد سلطنتی مامور بازداشت عده‌ای از وزرای دکتر مصدق گشتند. ولی نیروهای محافظ نخست‌وزیری رئیس گارد سلطنتی و نیروهایش را خلع سلاح و بازداشت نمودند.
در روز ?? مرداد ماه ???? دولت‌های آمریکا و بریتانیا دست به کودتای دیگری زدند که این‌بار باعث سقوط دولت مصدق گشت. در این روز سازمان سیا با خریدن فتوای برخی از روحانیون و همچنین دادن پول به ارتشیان، اراذل و اوباش تهران آنها را به خیابان‌ها کشانید. کودتاچیان توانستند به آسانی خود را به خانه دکتر مصدق برسانند و پس از چندین ساعت نبرد خونین گارد محافظ نخست وزیری را نابود کنند و خانه وی را پس از غارت کردن به آتش بکشانند. در روز ?? مرداد دکتر مصدق و یارانش خود را به حکومت کودتا به رهبری [[سرلشکر زاهدی]] تسلیم کردند. بدین ترتیب در [[کودتای ?? مرداد]] [[????]] ([[?? اوت]] [[????]]) سازمانهای جاسوسی بریتانیا و ایالات متحده آمریکا با [[کودتا]] دکتر مصدق را برکنار کرده و [[محمدرضا شاه پهلوی]] را که پس از شکست [[کودتای ?? مرداد]] به [[رم]] رفته بود بازگرداندند و به قدرت رساندند.
